Je zult maar een fascinatie voor dans en beweging hebben, maar architect zijn en beeldhouwer; voor #IvanCremer (1984) geldt dat. In ruw hout, roest, staal en brons ziet hij vloeiende vormen, giet hij beweging, kneedt hij het leven er in, dat er van oorsprong in zit. Als een Hebreeuwse “Golem” van klei, uit de joodse legende, tot levend mens gewekt door een rabbijn.
ORIGINS, heet zijn 7 meter hoge sculptuur in de Thomaskerk, aan de Prinses Irenestraat, langs de Zuidas.
In de serene grijs- betonnen protestantse kerkruimte van zijn grootvader, de architect Karel Sijmons (1908-1989), zet Ivan Cremer deze zomer – in het kader van #ArtZuid – zijn beeldengroep neer pal onder het driehoekig dakraam. De “Trinity” – de heilige Drie-eenheid beschijnt de Origins. Op naar het Licht, rijzen en buigen de beelden achterover, reikend naar omhoog. Hallelujah.
In de kerk uit 1966 – geïnspireerd op de betonnen architectuur van de beroemde Franse architect LeCorbusier – heeft lichtinval een zelfstandige rol. Als dragend onderdeel van de architectuur geeft het Licht vorm aan spiritualiteit, zoals het dat ook deed in de gekleurde gebrandschilderde ramen van middeleeuwse kathedralen.
Weer is het bij Cremer een groep sculpturen, die samen één kolossale sculptuur vormen. Geen eenlingen, maar een ensemble. Twee jaar terug tijdens Art Zuid 2019 deed hij dat ook al met zijn mega-grote sculptuur op de Apollolaan: “The birth of Apollo“, met middenin de muziekgod en daarom heen 9 schonkig dansende houten nymphen. Ik schreef er toen een blog over: “Muziek in wrakhout“, waarin ik het ballet van Stravinsky belichtte, dat Cremer als voorbeeld nam. Muziek in wrakhout
Buiten, vóór de Thomaskerk, zet hij nu een ensemble bronzen “Dancers of Oblivion” neer, waarbij “oblivion” verwijst naar de staat van non-bewustzijn die intreedt na de dood, als je de mythologische rivier “de Lethe” oversteekt in het hiernamaals. Als je daarvan drinkt, zoals Dante deed in zijn paradijshemel, vergeet je alles uit je voorbije leven.
Ik zie zelfs een golvende rivier in het houten plafond, boven de preekstoel in de Thomaskerk van Sijmons.
Zo speelt de jonge Cremer m.i. op geheel eigen wijze met de grote thema’s van het bestaan. Kleinzoon Cremer eert zijn grootvader Sijmons in de Thomaskerk met Origins. Vader Jan Cremer (1940), de schrijver/kunstenaar, is hun verbindende schakel, en is aanwezig met een gedicht dat hij schreef bij de dood van zijn schoonvader Sijmons:
“door gouden gloed/ verlicht gelaat/ Een zonnenstraal/ Het is de laatste”.
Le Sacre du Printemps (1913), de heiliging van de Lente, choreografie Joffrey Ballet 2013
Verrast sta ik plots in de winkelpassage aan de Nevsky Projekt, de grote winkelboulevard van St. Petersburg. Nou ja: in een zaalgrote nagebouwde winkelpassage, in de Hermitage aan de Amstel, op de tentoonstelling over de keizerlijke Romanovs en de Russische Revolutie van 1917.
“Ah, daar hebben we nog geluncht, weet je nog?“, vraag ik mijn oude moeder die bij me is. Nee, ze weet het niet meer. Onze cruisevakantie naar St. Petersburg is alweer zes jaar terug.
“Jawel, mam, in dat mooie Jugendstilgebouw van Singer, van de naaimachines, dat nu een boekwinkel is, daar hebben we boven koffie genomen met een broodje. Met uitzicht op de winkelboulevard“. Nu begint het haar weer wat te dagen.
Plots klinkt er harde staccato-achtige ritmisch opzwepende muziek door de tentoonstellingszaal, ik herken Le Sacre du Printemps van Igor Stravinsky, de Wijding van de Lente. Of liever gezegd: de Heiliging van de Lente.
Fins Nationaal Ballet, Le Sacre
Wat raar, denk ik terplekke. Waarom Le Sacre? Waarom hier? Muziek over een ritueel om de lente te vieren?
Le Sacre du Printemps gaat over oude wijze voorvaderen en “De Aanbidding van de Aarde” en het “Lenteoffer”, het is een wijdingsdans. En Stravinsky (1882-1971) componeerde deze muziek in 1911. In Frankrijk.
De tentoonstellingsmakers in Amsterdam hebben de opzwepende ritmische muziek gezet onder filmbeelden van een oprukkende mensenmassa. De komst van de Revolutie van 1917 hangt vanaf het begin van de Romanov-tentoonstelling dreigend in de lucht.
Standbeeld van Lenin, Hermitage aan de Amstel
LE SACRE DU PRINTEMPS
“In het stuk is de maatschappelijke onrust hoorbaar die in die tijd in Rusland heerste, ” schrijven de tentoonstellingmakers in een uitleg. Daarom klinkt Le Sacre bij filmbeelden over “armoede, demonstraties in Rusland, bestorming van het Winterpaleis”. Maar het vieren van een traditioneel plattelands meifeest is toch zeker iets anders dan een revolutionaire volksmassa?
Choreografie van Nijinski in 1913
Meifeesten, een meiboom en meitakken komen op het Nederlandse platteland, in dorpen in Limburg, nog steeds voor. Onze maand mei heet naar de Griekse godin Maia, de godin van de vruchtbaarheid. In Le Sacre du Printemps heeft Stravinsky zo’n volks meifeest – zo’n heidens ritueel – op muziek gezet.
De Russische dirigent Valery Gergjev herkent in Le Sacre een Litouws volksliedje en zegt (in een schitterende 5-delige tv documentaireserie “All the Russia, a musical journey”), dat Stravinsky zich liet inspireren door Russische folklore. Zoals tal van volksverhalen, mythen en sprookjes op muziek gezet zijn door Russische componisten, in een land dat zó groot was dat het vele vele volksculturen kende en enorm veel plattelandsbevolking, allen met eigen rituelen. ‘The Rite of Spring’ heet het muziekstuk van Stravinsky in het Engels, het Ritueel van de Lente.
Lente-offer in Le Sacre du Printemps, Joffrey Ballet, 2013
In ‘de Sacre’ gaat het om oude voor-Christelijke volksstammen die de Aarde aanbidden: er moet een maagd geofferd worden aan de goden, om de Lente te laten beginnen: een plechtig ritueel. Daar was je na een barre Russische winter wel aan toe.
Om de goden gunstig te stemmen, heiligde je de lente. Uit dankbaarheid. En nog altijd worden er, volgens Gergjev, op het Russische platteland rondedansen als in Le Sacre gedanst, die zeven weken na Pasen de cirkel van de zon nabootsen. Hoe woest en ruig en modern de muziek ook klinkt, Stravinsky putte volop uit folklore, zegt Gergjev, en zag de lente als een soort wakkerworden van de wereld, na een harde winter.
De muziek is voor ballet geschreven, om het Lenteoffer uit te beelden, en zo kun je m.i. Le Sacre dan ook het allerbeste tot je nemen. Niet in het Concertgebouw, maar in de Stopera, bedoel ik: met een balletpodium bij een orkestbak.
Of kijk hier, via de link beneden, online naar deze rituele lentewijding van een half uur, deze Sacre du Printemps. En onderga de spiritualiteit van dit aardse vereringsritueel. In een choreografie uit 1987, die zo dicht mogelijk die van 1913 heeft willen benaderen.
We zien dansers van het Joffreyballet in kledij, schoeisel en haartooi alsof ze van een Centraal-Aziatische steppe komen en zien hoe de jonge vrouw, zich ritmisch woest hoogspringend dooddanst. Zij is het offer van de stam aan de goden, zodat de lente kan beginnen. Dansers in berenvellen tillen haar in de lucht.
Dus hoezo, revolutie?
De ritmische klanken hebben met de Oktoberrevolutie van Lenin niet van doen. Je kunt moeilijk van een revolutionaire tijdgeest spreken, als het gaat om een lenteritueel van een primitieve stam.
REVOLUTIONAIR
Wel was het muziekstuk een revolutie in zijn soort. Het was een turningpoint in de muziekgeschiedenis. De muziek was zo weinig harmonieus, Stravinsky liet verschillende muziekpartijen in verschillende toonsoorten spelen, en het klinkt ook nog ‘es alsof hij verschillende maatsoorten door elkaar gebruikt.
Plus: er werd allesbehalve pittoresque en sierlijk gedanst. Er werd woest gesprongen, zoals je dat bij een wijdingsritueel van de lente ook wel kunt voorstellen: rauw en primitief.
Een enorme rel was het in 1913 in Parijs, op 29 mei, bij die moderne dansuitvoering van Sergej Djagilev en Vaslav Nijinski en hun gezelschap “Les Ballets Russes”. Grote, grote shock bij het Franse publiek. Mensen sprongen op van hun stoel en gingen met elkaar op de vuist, “is er een dokter in de zaal?” riep iemand. De zaal liep half leeg. Stravinsky kan er zelf in een interview smakelijk over vertellen.
En daar zit ik dan, aan het eind van de tentoonstelling over de vermoorde Romanovs, met mijn oude moeder op een bankje voor filmbeelden van SergeiEisenstein’s beroemde film “Oktober” uit 1928, op muziek van Sjostakovitch. Hier klinkt een musicus, die op last van de revolutionairen theatraal en verheerlijkend over de revolutie van 1917 verhaalt.
Ik had mijn moeder al gewaarschuwd, want ze is namelijk nogal “van de tsaar en de koning”, en ik wist dat die revolutiefilm eraan kwam.
“Je zult het wel niet leuk vinden, maar ik wil er toch een stukje van zien”.
Ik praat haar door de – in de ogen van nu – trage film heen: “Zo meteen komt de scene van de bestorming van de Hermitage, mam”, waarschuw ik, “maar eerst het fluitsignaal van het Auroraschip, je weet wel, dat marineschip, we hebben erbij gestaan, toen we in St. Petersburg waren. En toen DAT sein van de mariniers kwam, vanaf dat moment begon de revolutie”.
Tuut, tuut, horen we.
“Daar is het sein!”, zegt mijn moeder. De “Russische lente” van oktober kon beginnen.
(Videofragment van Eisensteins film ‘Oktober’, muziek Sjostakovitch)
NTR-documentaire, 1996, deel 1 van serie ‘Het Meesterwerk’: Le Sacre du Printemps, Gergjev Rotterdams Philharmonisch Orkest
Voor de muziekliefhebber, die het rurale karakter van de Sacre wil doorgronden: theatrale uitleg van het ritueel en de muziek: https://youtu.be/R3cJ_u9pTw8
Muziek ten tijde van de Revolutie: Testomony – From the memoirs of Sjostakovitch, 1988: https://youtu.be/S-Mj-zkUrqA
“De koning, de keizer en de czaar”, Catharina Clay. Als e-book verkrijgbaar. (Hoe familieverbanden tussen Europese koningshuizen de Eerste Wereldoorlog beïnvloedden en zo de Russische Revolutie).
Dante schrijft als banneling zijn Divina Commedia, Domenico Petarlini, 1860, schilderij
Wat is er stil aan Stille Zaterdag, de zaterdag voor Pasen? Iedereen loopt zich uit de naad om boodschappen te doen. Het werd me pas duidelijk toen ik me op een dag met Paasiconen uit het Oosterse Christendom ging bezighouden. Vanwege mijn fascinatie voor Dante en zijn Divina Commedia.
Ik ben zo langzamerhand wel een Dantist, zoals dat in bepaalde kringen heet, een groot liefhebber van Dante’s verhaal over het Dodenrijk: de Zielenwereld, het Hiernamaals of zoals de Grieken zeiden: het Schimmenrijk, de Onderwereld.
Nu zal ik beloven en vooral proberen, u niet al teveel lastig te vallen met mijn Passie voor Dante, maar op Stille Zaterdag, een dag als vandaag, kan ik gewoon niet anders. Want op Paaszaterdag verbleef Dante – in zijn verhaal over het Dodenrijk – een dagje in de hel, op zijn doortocht naar de hemel.
Dus please, sta mij voor 1x toe hier een tipje op te lichten van de sluier voor mijn fascinatie voor het Zielenrijk, waar we met Dante in belanden. Dan zal ik u de weken hierna proberen weer te vermaken met wat lichtere kost, wat aardsere zaken…over mijn gang naar de top van ABN Amro op de Zuidas bijvoorbeeld 😉
Christus afdalend in het Voorgeborchte van de hel. Houtreliëf eikenhout, 1515, Brabant/Rijnland. Rijksmuseum Amsterdam
In het Rijksmuseum in Amsterdam zag ik op de afdeling Middeleeuwse kunst bovenstaande Westerse sculptuur: een deel van een oud altaarstuk. Het is een afbeelding, die “wij” in West-Europa niet vaak zien. Het is een Christus in Limbo, zoals dat heet, die op Stille Zaterdag – na de kruisiging op Vrijdag – afdaalt in het Dodenrijk (de hel) en daar bepaalde mensen redt, met zijn arm uitgestoken. Kapot getrapte deuren van de hel onder zijn voeten.
Het is de uitbeelding van Paaszaterdag. De dag dat Jezus dood was.
Anastasis, fresco 1310, Choraklooster, Kariye Camii, Istanbul. (Voór 1453 was dit Grieks, Constantinopel, Byzantium)
Het is een thema dat in Oost-europa veel vaker wordt uitgebeeld dan in West-Europa. Met Pasen houden Grieken, Serven, Russen, Syrisch-orthodoxen en Kopten de zgn. Paasicoon, de Anastasis – de herrijzenis – in de paasnacht omhoog, lopend in processie rondom hun kerken. Een keer was ik daarbij, toen ik met mijn Russische buurvrouw vanuit het Olympisch Kwartier de Oosters-orthodoxe kerk in de Amsterdamse Jordaan bezocht.
Het is altijd 1 en hetzelfde thema op de Paasicoon, in vele vele variaties geschilderd. Het is een Christus in het Dodenrijk, die andere (dode) zielen redt.
Anastasis, gefotografeerd in Heilige Bloedkerk, St. Petersburg, Rusland, paasicoon
De afbeelding is gebaseerd op een verhaal, dat niet tot het officiële boek van de Bijbel is toegelaten, het Evangelie van Nicodemus. Ooit vonden “ze” dat “we” het maar moesten stellen met 4 Evangelieverhalen, Matthäus, Marcus, Lucas en Johannes. Er waren ook maar 4 windrichtingen vond ene hoge Kerkome Ireneaus. Maar er waren veél meer opgetekende verhalen over Jezus’ dood. De rest van de Evangelieverhalen werd echter apocrief genoemd Of zelfs afgewezen als Gnostiek, te mystiek.
In de iconenverering van het Oosten herken je die mystieke roots van het Christendom. En in de paasicoon bij uitstek, denk ik. Het is immers NIET de aardse Jezus die centraal staat hier, niet de Jezus uit de Matthäuspassionen, zoals hier in het Westen deze dagen. Niet de Jezus van de Stabat Maters en Piëta-sculpturen, de Jezus aan het Kruis, met het accent op het Lijden als mens, op het Lijden van Maria, de moeder. Nee, in het Oosten gaat men aan dat Aardse voorbij.
Het Oosten is altijd mystieker (gebleven) dan het Westen. In het Oosten was men wel vertrouwd met dat Doden-en Zielenrijk. De grens tussen dood en leven werd bij de Oude Grieken anders ervaren, denk ik, dan bij de meeste nuchtere Westerlingen van tegenwoordig. In de Klassiek-Griekse Onderwereld leefden de doden, maar je kon ze soms ook opzoeken, zeg maar. Helden als Odysseus, Heracles, Orpheus en (bij de Romeinen) Aeneas die dat deden, kwamen er levend weer uit. Dit is de Oosterse mystiek die aan het Christendom vooraf gaat.
En Dante borduurt daar later in zijn Divina Commedia, over de zielen in het hiernamaals, op door. Dante kende zijn Klassieken! In hem valt westerse en oosterse cultuur en kennis samen.
Jean Delville – Dante Drinking the Waters of the Lethe (1919)
PASSIESPEL
Je kunt Dante op velerlei manieren lezen. Het is een gedicht op rijm, je kunt het zien als een middeleeuws minnedicht – in de traditie van de troubadours en hun jonkvrouwen – een grootse ode aan zijn Geliefde overleden Beatrice, die hij door de Dood heen, tot helemaal in de Hemel volgt. Als een Griekse held zou je kunnen zeggen.
Zandsculpturenfestival in Fiësole, zomer 2010
Als een Odysseus of een Aeneas of een Orpheus dwaalt Dante door het Schimmenrijk heen. Hij heeft het ervoor over om voor Beatrice (eerst) door de hel te moeten, om haar uiteindelijk te kunnen bereiken. “Wat ik allemaal niet moet meemaken“, lijkt hij te willen zeggen: “Ik moet die hele hel door, om mezelf te kunnen verbeteren en haar waardig te zijn.” Soms is er nog een lange weg te gaan, aldus Dante.
Maar behalve een middeleeuws minnedicht, is het ook een soort middeleeuws Passiespel rond Pasen. Want Dante laat zijn verhaal afspelen in de Goede Week van 1300.
Dante en Vergilius, detail, Botticelli, 1482
Het gedicht begint op de avond van Witte Donderdag. Goede Vrijdag daalt hij, m.b.v. Vergilius – zijn geliefde Romeinse dichter die over Aeneas in de Onderwereld schreef – af naar de Hel en blijft daar tot en met Paaszaterdag.
Paaszondag doorloopt hij de Louteringsberg t/m de dinsdag na Pasen. Woensdag na Pasen vertoeft hij in de Hemel en ziet God. Dan ontwaakt hij uit zijn Hiernamaalsvisioen.
Dante ziet het Licht van God, canto 28, Giovanni di Paolo, Miniatuur in Handschrift Paradiso,1445
Hij heeft zijn gedicht een “poema sacro” genoemd, een heilig gedicht. Net als Christus verkeert Dante op Paaszaterdag in de hel. Sommigen spreken wel over het Evangelie van Dante. En de Nijmeegse theoloog Jacques Janssen, tevens Dante-vertaler, schrijft:
“Er loopt een scheur door de hel, van boven naar beneden, zichtbaar in aardverschuivingen en ingestorte bruggen. Ze zijn het gevolg van Christus’ nederdaling na zijn dood”. (“Mijn komedie: Hel”, 1999)
“Still” uit een puppetmovie, Dante’s Inferno, Sandow Birk 2007 . De vinger is een verwijzing naar (de afdaling van) Christus.
NEDERDALING
Paaszaterdag. Dit mysterieuze Hel-en Onderwereld-gegeven wordt tot op de dag van vandaag in de kunst weergegeven en ook nog steeds herdacht in de Geloofsbelijdenis, als Christenen de tekst opzeggen, die in 325 na Chr. is vastgelegd in het Credo van Nicene:
“Ik geloof in God de Vader (-), en in Jezus Christus (-), die geleden heeft onder Pontius Pilatus, Is gekruisigd, gestorven en begraven, Nedergedaald ter Helle”(-).
Werkelijk nooóóit bij stilgestaan, dacht ik toen ik daar voor t eerst achterkwam tijdens mijn Dantestudie.
En al gelooft u hier allemaal geen ene moer van, van die zielen en een Hiernamaals, toch heeft u Paaszondag vast een speciale maaltijd voorbereid. En zal ik maar zeggen, ter geruststelling na al deze zware kost: “dan wens ik u dit weekend nog een prettige voortzettting van uw paasmaaltijd…met eieren enzo”.
Dit blog is (in iets andere vorm) eerder verschenen als “Paaszaterdag: zielenwereld” op 19 april 2014 op mijn Facebookpagina. Zie reacties destijds: https://www.facebook.com/notes/245537882296497/
“Dante and the three realms: Hell, Purgatory, Paradise by Domenico di Michelino, 1465, fresco
pastel v Dante, Juke Hudig, 2001: Ontsluiting van het Hart
Door de eclips-ervaring vorige week en een komend blogje over Eos, de Dageraad (centrale straat in t Olympisch Kwartier) houden de zon en de sterren me nog steeds bezig….
De zon werd door de oude Grieken vereerd in hun zonnegod Helios, hij was de broer van Eos in de Griekse mythologie.
Hij en zij, en hun zus Selena, de maan, waren in de Griekse mythologie kinderen van Titanen die ons mensen het licht brengen (Aurora en Luna bij de Romeinen).
Tijdens het Amsterdam Light Festival van afgelopen winter schoot ik bijgaande foto in het Wertheimpark in A’dam Oost, die ik u in dit kader deze week niet wil onthouden.
Het was een lichtinstallatie van de kunstenaars Paul van Laak en Arnout Meijer, Object O. Die avond, 4 januari, stond er praktisch een volle maan aan een schitterend heldere sterrenhemel: een volle maan boven een halo, zo leek het.
Het licht in de stad verandert constant, zeggen de kunstenaars op hun site: “This is why the city doesn’t have a clear distinction where the night ends and the day begins.” (-)
“By creating a sequence between the white ring and the warm ring the natural transformation of day and night will become manifest.” (zie: http://www.paulvanlaak.com/site/#work; http://www.arnoutmeijer.nl/object-o/)
Op Rhodos bouwden de Grieken ooit een gigantisch standbeeld van Helios, hun zonnegod. Het wordt als 1 van de 7 Wereldwonderen uit de Antieke Wereld gezien: de Colossos of Rhodos.
“De Nederlandse taal heeft aan dit kunstwerk woorden als ‘kolos’ en ‘kolossaal’ overgehouden.” (Wikipidia).
Hoe ze dit reuzenbeeld van Helios, dat bij een aardbeving ter ziele is gegaan, mogelijkerwijs ooit gebouwd kunnen hebben laat bijgaande (door mij ingekorte en aangepaste) docu van Discovery Channel zien.
Neon Moongate, in tuinpoort Olympisch Kwartier, artist: Willem Hoebink
Tien passen vanaf mijn voordeur in het moderne Olympische Kwartier stap ik zo een Moongate in: een tuinpoort van glas: 10 meter breed, 9 meter hoog, met een neoncirkel van 7 meter doorsnee, die op ooghoogte begint. Alsof je door een Cirkel van Licht heen de tuin binnentreedt. Het is een neon- kunstwerk van Willem Hoebink (1966) uit 2008.
Oorspronkelijk is een Moongate in tuinarchitectuur een ronde opening in een stenen tuinmuur en stamt uit de klassieke Chinese landschapsarchitectuur van de Chinese adel; het refereert aan openheid naar de buren en symbolisch aan de terugkerende cyclus van de seizoenen, de cirkelgang van geboorte, leven, dood en hergeboorte in de natuur, de leer van het Chinese Taoïsme.
In Amsterdam-Zuid kun je in Buitenveldert in de Hortus van de VU zo’n chinese tuin-moongate zien.
Moongate, VU Hortus
Maar Moongates zijn er inmiddels in soorten en maten, niet alleen als ronding in een muur – een oprijzende maan aan de horizon – maar ook van metaal, van hout, of dus van neon op glas. Bovenstaande video geeft een mooi overzicht, evenals de link onderaan dit blog.
foto: Hoebink
Het Olympisch Kwartier heeft maar liefst 9 neon- Moongates.
Vijf woonblokken hebben grote glazen tuinpoorten, ontworpen door Lafour en Wijk Architekten. De poorten liggen in elkaars verlengde, waardoor er een zichtas door de hele wijk heen ontstaat op de binnentuinen.
In de glazen poorten weerkaatsen ’s avonds de felle neoncirkels, in een eindeloos refrein, als Olympische ringen door de tuinpoorten heen. Zo passen ze prachtig in een wijk, die grenst aan een Olympisch Stadion.
De lichtcirkels van Hoebink vormen één van de drie kunstwerken die in de architectuur van de nieuwbouwwijk geïntegreerd zijn, zoals ik al eerder beschreef in mijn blog “Stoned forever” (februari 2015) over de metalen letters in de bakstenen muren en de stylistische huisnummers. Kunst verweven in architectuur, in de lijn en stijl van Amsterdamse School-architectuur uit Plan-Zuid van Berlage.
Klassieke Chin. tuin in Suzhou regio, Jiangsu provincie
Op zich zou de historie of filosofie van de Aziatische Moongates een mooie achtergrond voor een column over de neon Moongates in het Olympisch Kwartier kunnen zijn.
Maar mijn ogen doen iets anders. Mijn ogen herkennen in de klassieke Chinese Moongate een poortvorm, die ik alom op mijn zwerftochten door de Stadionbuurt tegenkom.
Mijn ogen zien de neoncirkels niet alleen als een 21e eeuwse interpretatie van de klassieke chinese Moongate, maar mijn ogen zien in de glazen tuinpoorten van het Olympisch Kwartier tegelijkertijd een 21e eeuwse toevoeging aan het bestaande poortenplan van de Stadionbuurt.
Als er namelijk iets is waarin het Olympisch Kwartier als nieuwbouwwijk een dialoog aangaat met de vroeg-20e eeuwse Stadionbuurt, dan is het toch wel met haar poorten, is mijn conclusie.
Het Olympisch Kwartier heeft behalve haar 9 glazen tuinpoorten ook nog eens een overbouwde toegangspoort tot de wijk, aan de zijde van de Aphroditekade, die uitkomt op de centrale Eosstraat.
Mijn compilatievideo over de Poorten van Zuid is wegens een copyrightclaim m.b.t. de muziek verwijderd, maar via mijn blogpagina op Facebook is deze mooie video nog te zien:
Voor de niet-Facebookers laat ik in bijgaande fotoserie zien hoe m.i. de parallel te trekken is tussen de (tuin)poorten met Moongates van het Olympisch Kwartier en de rest van de Stadionbuurt.
Als een Middeleeuwse toegangspoort tot de vesting Nieuw-Zuid: zo rijst aan de Pieter Lastmankade het Amsterdams Lyceum op, net achter de Oud-Zuid stadsgordel rond het Concertgebouw.Het is 1919, het eerste jaar na de Eerste Wereldoorlog, vertelt de gevel.Hier treedt u binnen in het Uitbreidingsplan Zuid van Berlage.Met de Moongates en de toegangspoort in het Olympisch Kwartier als sluitstuk.
Poorten van Zuid
Ned Indie monument
Olympiaplein
Olympiakade
Achillesstraat
Stadionweg/Hygiestraat
Discusstraat
toegangspoorten Stadion
toegangspoort Eosstraat
tuinpoorten Olympisch Kwartier
Neon Moongates
Terwijl ik sta te fotograferen in het poortje naar het Hygieaplein, raak ik in gesprek met een echte fotograaf, een Engelsman. Hij zou de fietsen of de verkeersstopborden graag van het fotobeeld verwijderd willen zien, zegt hij. Dan krijg je mooiere architectuurfoto’s.
“Butthat’s life” geef ik als commentaar. Net als de kapotte neonringen, die ik fotografeer, de lichtcirkels die om de haverklap door voetballen of andere botsingen in de tuinpoorten in stukjes naar beneden hangen. Niets is perfect. Ook de maan is niet altijd vol. Dus ook de Moongate niet.
De fotograaf vraagt wat ik aan het doen ben. Ik fotografeer in de buurt “lots of ports” antwoord ik en schiet hardop in de lach als ik zijn fronzende wenkbrauwen zie en ook zelf mijn Engelse taalfout hoor. Maar het is wel een leuke taalfout om i.p.v. “gate” de onderdoorgangen een “port” te noemen: een haven!De stadspoorten in Zuid vormen immers een haven van rust temidden van de drukte.
In Plan Zuid van Berlage, uit 1917, werden woonwijken bewust afgeschermd van drukke doorgangswegen als de Stadionweg, Olympiaweg en Marathonweg, door poorten in de bakstenen woonblokken aan te brengen. Hierdoor ontstonden er binnenhoven en stille pleinen, zoals bv. het Hygieaplein of de Sportstraat (foto).
Ook daarbij hebben de architecten van het Olympisch Kwartier willen aansluiten. En spreekt Stadsdeel Zuid van “Plan Zuid in de 21e eeuw“.
En noem ik de neon Moongates van Hoebink in de glazen tuinpoorten een 21e eeuwse interpretatie van Amsterdamse School-verfraaiing in architectuur.
“Als alles duister is, ontsteek dan een lichtend vuur dat nooit meer dooft, nooit meer dooft…“.
Er klonk een monotone mantra hypnotiserend door “De Duif” heen, een kerk op de Prinsengracht. Zin na zin klonk het, in een eindeloze herhaling. Ik zong het Lied van de Ziel, in het mantrakoor van “stembevrijder” Jan Kortie.
De kerk was in t donker gezet; het was wachten op het Licht. Of het nou lichtjes van kerst waren of licht van de Winterzonnewende (21 december) of ander Licht. We zongen zowel de Indiase godin Shiva toe, als een “Heer, ontferm u” in het Russisch, als een universele mantra “Ohm, Shalom, Salaam” over Vrede.
Ik moest bij die mantra over het vuur, dat niet zou doven, denken aan de Vestaalse Maagden, de priesteressen in de tempel van de Romeinse godin Vesta – de Griekse godin Hestia.
Ik woon in een Griekse godinnenwijk en mijn woonkamer grenst aan de Hestiastraat. Die Vestaalse Maagden moesten op het altaar in de tempel ter ere van Vesta/Hestia het vuur eeuwig laten branden. Het vuur mocht niet doven. Ze waren maagd in de betekenis van “niet-gebonden aan een man”, zij hadden geen echtgenoot. Net als Hestia, de zus van oppergod Zeus.
Zij werd vereerd in het huiselijke haardvuur, dat brandde in een ronde haard, in het midden van het huis. Haar symbool was een cirkel. Misschien herkent u in haar Romeinse naam Vesta nog wel de merknaam van gashaarden van vroeger.
Ik vereenzelvig me graag met Hestia. Haar “persona” past me als geen ander, zoals mijn woonkamer ligt aan de straat met haar
naam met een uitzicht op de ronde oplichtende neoncircel in de tuinpoort. Ik ben graag de vrouw van de vuurpotten. Ik ben een kaarsjes-freak: mijn huis zit vol met lantaarns, waxinepotjes, olielampjes, kaarsenkandelaren, ook als het geen kerst is. Ik bezit zelfs een dvd met openhaard-vuur! Hoe warm wilt u het hebben?
Eerder in 2014 heb ik al die vuurpotten van me – Hestia’s huiselijke haardvuurtjes – op de Facebook-site al in een filmpje verwerkt, met een sfeervolle Mariacantate eronder op muziek van Händel, onder de titel: “Hestia: een huis waar het vuur u welkom heet“. (zie onderaan)
Het paste toen mooi bij het Olympisch vuur, dat in 2014 brandde bij het Olympisch Stadion hier om de hoek. Maar het past nu ook mooi bij het Licht van kerst en het Licht van de Winterzonnewende van 21 december, het is dus Hestia die u hier een Lichtgroet brengt, nu de dagen allengs weer gaan lengen. Met een Hestia-ritueel werd bij de Grieken een huis ingewijd, maar ook bij de geboorte van een kind hoorde een Hestia-ritueel rond een haardvuur.
De buurt rond het Olympisch Stadion was vanaf 1928 een Griekse goden en heldenbuurt, met straatnamen vernoemd naar stoere mannen als Jason en Achilles en Agamemnon. En met een Apollo- en een Minervalaan. Toen er plannen waren voor een nieuwbouwwijk werd er na een enquete onder de bewoners in de Stadionbuurt heel bewust gekozen voor vrouwelijke straatnamen in het nieuwe Olympisch Kwartier, zowel van Olympische godinnen als van nimfen, dochters van Titanen.
De Griekse mythen over de wereld en het heelal kenden behalve Goden en gewone stervelingen ook Titanen en Giganten, Reuzen en Cyclopen (zie mijn FB-column over The Titanic-tentoonstelling op de Zuid-As, 27 april 2014). Zij allen streden volgens de Grieken met elkaar om kracht, macht en invloed, zowel in de Hemel als op de aarde.
Het was Oppergod Zeus die volgens de Griekse mythologie zijn hoofdkwartier op de Olympus hield, de hoogste berg in Griekenland. De Griekse dichter Homerus noemde de Olympus Het Huis van de Goden.
Zeus woonde daar o.a. met zijn moeder Rhea, zijn zus Hestia, zijn dochter Artemis en zijn vermeende dochter Aphrodite. Het zijn stuk voor stuk namen van straten in het Amsterdamse Olympisch Kwartier geworden, met aan de rand van de wijk de Hesperiden, de vermeende dochters van de sterke Atlas, de Titaan die (als straf) het hemelgewelf op zijn schouders moest dragen van Zeus.
En met centraal in de wijk, mooi rondgebogen als de horizon, Eos, de Titanendochter, die als Godin van de Dageraad werd beschouwd.
Elke Godin had zo haar eigen eigenschappen en kwaliteiten. Een Aphrodite was een ander type dan de huiselijke Hestia of de energieke Artemis. Zoals het ene type vrouw de andere niet is. In esoterische kringen – en in de psychologie van Jung – worden de godinnen wel als archetypen gebruikt, waaraan je je als vrouw kunt spiegelen of waarbij je bepaalde kwaliteiten bij jezelf kunt stimuleren of ontwikkelen. Iets meer Aphrodite in jezelf? Of een vleugje meer Athena? Er zijn zelfs olietjes en sprays die dat kunnen bevorderen! Zoals u aan mijn mooie flesje godinnnenspray van Hestia kunt zien 😉
Een aardig boek wat dat betreft is “Godinnen in elke vrouw“, het boek van de Jungiaanse psychiater Jean Shinoda Bolen uit 1989. Zij ziet de Griekse godinnen als beelden van vrouwen, zoals die al meer dan drieduizend jaar in het menselijke voorstellingsvermogen liggen. “Hun mythen geven aan wat voor hen belangrijk is, en laten in beeldspraak zien hoe een vrouw die op hen lijkt, zich zou kunnen gedragen“.
Ze wijst op de introverte huiselijke aspecten van de Hestiavrouw, die goed alleen kan zijn (“zichzelf genoeg was”) en een naar binnen gericht bewustzijn heeft.
“Hestia vertegenwoordigt het Zelf – het alleen intuïtief kenbare spirituele centrum van de persoonlijkheid van een vrouw, dat zin geeft aan haar leven”, lees ik.
“Onder invloed van Hestia is een vrouw niet ‘afhankelijk’ van mensen, bezittingen, resultaten, prestige of macht. Ze voelt zich Heel zoals ze is”.
“Maar Hestia’s neiging om het gezelschap van andere mensen te ontlopen wordt nog versterkt doordat ze voor haar vorm van “zichzelf genoeg zijn” rust nodig heeft”.
“Meditatie activeert en versterkt dit introverte, naar binnen gerichte archetype. Wie ermee begint, maakt er al snel een dagelijkse gewoonte van, omdat het een gevoel van heelheid en concentratie geeft, een innerlijke bron van vrede en verlichting is, en toegang biedt tot Hestia”. (Bolen, 1989, p. 117)
Het mantrakoor vrijdagavond meanderde van mantra naar mantra, van land naar land, van cultuur naar cultuur. “Ohm, Shalom, Salaam” zongen we in De Duif: “Moge jij vrede hebben met wie je bent en met de wereld waarin je leeft”.
Een mooiere kerstboodschap kan ik u vanuit mijn multi-culturele Godinnenwijk niet wensen.
Jarenlang had ik een ingelijste Rothko-poster boven mijn eettafel hangen. In het glas werd het hele interieur weerspiegeld. Hij zou zich werkelijk omdraaien in zijn graf, Mark Rothko.
Eten en kunstkijken, dat ging niet samen bij hem. Zijn schilderijen waren bedoeld voor contemplatie. Niet als behang. Dus gaf hij ooit een (omgerekend naar nu ) miljoenencontract voor de muren van een chique restaurant in Manhattan terug aan zijn opdrachtgever, nadat hij in Florence in het San Marco-klooster in stille kloostercellen ervaren had hoe meditatief de fresco’s van de 15e eeuwse Fra Angelico op hem inwerkten.
Zo wilde hij het. En niet anders. Hij wenste dat de eetlust van de gasten hen zou vergaan in dat peperdure restaurant in New York en dat zijn Bruinen en Kastanjeroden hen het gevoel zouden geven “gevangen te zitten”.
Een gepijnigd man hoor, die Rothko. In 1970 op 25 februari – precies 45 jaar geleden – stopte hij ermee: nam in zijn atelier, temidden van zijn grote ‘murals’ — zijn metersgrote schilderijen – een overdosis anti-depressiva en sneed zijn polsen door.
Vorige week was ik in Den Haag en deed een ochtendje “Vaticaan” met een 3-D bril op mijn neus in de bioscoop en ’s middags ‘deed’ ik de Rothko-tentoonstelling. Een introspectief dagje. Allebei in Hoger Sferen, zeg maar. Al zal niet iedereen dat bij de grote kleurvlakken van Rothko zo ervaren.
’s Ochtends in de documentairefilm The Vaticans Museums 3 Dging ’t over de Grieks/Romeinse beeldhouwkunst, die de basiscollectie van de Vaticaanse musea vormt en hoe deze Antieke kunstenaars het Geheim van het Leven hadden proberen te vangen in hun beelden.
In de Renaissance poogden Raphael en Michelangelo dat opnieuw: “Kunst is de spirituele reis van de mensheid naar opperste schoonheid” zei een paus, volgens de film. En Michelangelo deed alsof ie God was, als schepper uit ’t Niets, toen hij het Leven dat in het marmer zat, probeerde te Ontsluiten.
Wat deed Rothko eigenlijk anders? Ik laat u 2 filmpjes zien. De ene is de trailer van de 3-Dimensionale film The Vatican Museums, de ander is een video van de Rothko-Chapel in Houston, die – buiten de drukte van 4300 bezoekers p/dag om – in Den Haag ook te zien was als video. En bepaalt u dan voor uzelf: welke reis spiritueler is, die van Rothko of die van het Vaticaan?
Wat wilde Rothko anders, dan ons achter de dagelijkse werkelijkheid te laten kijken, op zoek te gaan naar de diepere lagen van de ziel, ons onderbewuste aan te boren, ons confronteren met de stilte in onszelf?
In plaats van een plaatje van de realiteit te maken – een nabootsing – ging hij op weg naar abstractie. Naar een IDEE over de realiteit, geen plaatje.
Voor een Joodse Russische immigrant als Markus Rothkowitz, met een in ’t zwart geklede Cheider- en Talmoed-achtergrond, is dat niet zo’n vreemde stap, stelt zijn biograaf Annie Cohen-Solal in haar recent in t Nederlands uitgekomen boek. In de joodse tempels waren afbeeldingen afwezig.
Werd bij de surrealisten de werkelijkheid vervangen door (verwrongen) droombeelden. Bij Rothko stap je in zijn Zwart een heel Universum binnen. Allesbehalve een plat vlak.
”Nee, ik heb zelf geen mensen zien huilen, maar collega’s wel,” zegt een suppoost tegen mij.
“Wel heb ik tot 3x toe hier mensen over de tentoonstelling begeleid, met brancard en al, terminale patienten, die als hun laatste wens hadden: Rothko zien”
”Eerst Rothko zien, dan sterven??” vraag ik verrast, “Kunt u zich daar iets bij voorstellen?’
”Nee. Maar er was wel een keer een oude moeder bij met haar dochter, ik dacht, he..dat lijkt mijn moeder wel… daar komt mama binnen….maar dat kon niet, die is er niet meer…en ja, als ik dan die dochter even de hand van die moeder in dat bed zie pakken, bij zo’n schilderij…kijk…dan vind ik dat veel mooier dan die hele Rothko”.
‘U kunt geen Rothko meer zien?’
‘Ik kan geen Rothko meer zien, nee. Maar wel mooi was een keer een mevrouw, die zag ik staan met haar armen wijd opengespreid, staan wiegen voor t laatste schilderij van Rothko. Dat rode. Dat hier naast “Victor Boogie Woogie” hangt…’t laatste schilderij van Mondriaan.Toen liep ze weg en kwam weer terug en ging ze opnieuw zo staan. Wiegen. Met ‘r armen wijdopen.’
”Ze ontving Rothko, zeg maar en liet ‘m binnen’?
De oneindige ruimte van Rothko moet je niet afbakenen met een passe-partout en een lijst erom heen boven je eettafel. Zijn ‘murals’ hebben geen lijst. En geen naam, omdat ze niet aan de gewone werkelijkheid willen refereren.
Inmiddels hangt er alweer lange tijd iets anders boven mijn tafel, en heb ik gewoon een hele muur in siennarood laten verven. Maar die verf heeft niet de lagen, de diepte en de transparantie van een 3x 3 m grote Rothko-mural, opgebouwd uit zware pigmenten met eigeel.
Dat je dat als “laatste wens’ hebt, om vóór je dood gaat Rothko te willen zien. Een ander zou zeggen: eerst Rome zien, dan sterven. Toevallig deed ik beide reizen vorige week op één dag. (Maar eigenlijk is het: Napels zien…).
Mark Rothko, biografie: Annie Cohen-Solal, 2014
Rood, toneelstuk NT Gent, Brussel, 2013
tentoonstelling Haags Gemeentemuseum t/m 1 maart 2015
Blog uit Amsterdam Zuid met haar Griekse godinnen Eos en Hestia rond het Olympisch Stadion, uitwaaierend over de stad met liefde voor kunst, architectuur, historie en spiritualiteit.
een Engelsman. Hij zou de fietsen of de verkeersstopborden graag van het fotobeeld verwijderd willen zien, zegt hij. Dan krijg je mooiere architectuurfoto’s.
FACE to FACE Olympisch Kwartier 