De stilte van Zuid

Olympiaplein gezien via de etalage van winkel ‘Beter Horen’: met blauw gehoorapparaatje

Ik hoorde mijn benedenbuurman niet doodgaan achter zijn bureau, op mijn vorige woonadres in Zuid. ‘T was gewoon stil beneden me. Tien dagen lang. Totdat de stilte opviel. En iemand bij me aanbelde, “waar de buurman uithing“.

Een hele nare ervaring voor me. Alsof je er iets aan had kunnen veranderen door Eerder op de stilte te reageren. Alsof 3 dagen dood achter je bureau zitten minder erg is dan 10 dagen. Maar je wilt de privacy van de buurman ook respecteren en niet meteen aanbellen met de vraag “is er iets?”. Via onze houten vloeren in de Stadionbuurt had ik al veel te vaak en veel te veel van deze man “meegekregen”. Meer dan u (van mij) wilt horen. Dus stilte was ook wel fijn.

Ik ken mensen die absoluut niet tegen stilte kunnen. Die binnen vijf minuten de radio aanzetten voor muziek, omdat er anders  “een dominee voorbijkomt“. Blijkbaar zorgt stilte bij deze mensen voor onrust. Ze voelen zich er ongemakkelijk bij.

Maar ik vind stilte weldadig.

De experimentele kunstenaar John Cage (1912-1992) heeft gespeeld met dat idee van stilte: wat stilte is en wat geluid en wat muziek nou eigenlijk tot muziek maakt. Ik geloof dat hij wilde laten horen hoe stilte opgebouwd is uit geluid en tijd.

Zijn compositie 4.’33” uit 1952 is voor tal van instrumenten uitgevoerd, voor solo piano, voor hobo en cello, voor strijkkwartet, ook voor een koor. Op YouTube zijn aardige filmpjes hiervan te zien. Ik laat u hier een heel orkest “horen”. Moet u ‘es voelen wat er met u gebeurt. Wat u “tegenkomt aan obstakels en verzet“, zoals dat tegenwoordig heet.;-)

Het stuk gaat net zo goed over stilte, als over het beleven van tijd. En volgens Cage eerder over “de stilte in jezelf”, dan de stilte buiten jezelf.

“It is a piece that has become a sort of icon in post-war culture, like Warhol’s soup cans: a punch line for jokes and cartoons,” citeer ik uit de catalogus bij de tentoonstelling “John Cage and Experimental Art: The Anarchy of Silence” uit 2009 in Barcelona.
4’33” is een ‘Happening’. Of het ook een officieel muziekstuk is – deze uitgeschreven stilte – daarover is nog wel discussie.

Ik denk er tegenwoordig vaak over na, over stilte en geluid, en “die stilte in jezelf”, omdat ik aan één oor 65 procent doof geworden ben. En stilte en geluid ‘hot issues’ voor me zijn geworden en met elkaar in tegenspraak lijken te zijn. Hoe dover ik word, hoe minder stilte ik echter hoor (in mijn hoofd) en hoe meer problemen ik met geluiden krijg.

Ik heb een hersentumor, die in de weg zit. Weliswaar geen kankergezwel, maar hij heeft wel in mijn hersens mijn oorzenuw aangetast. Ik ben als schrijver/entertainer Bart Chabot. Hij en ik hebben ervoor gekozen om de tumor niet te laten wegsnijden, maar onze hersens te laten bestralen. Heel secuur. Het is een manier om verdere schade aan hersenzenuwen te beperken. Maar scancontrole houdt ons waaks.

Godzijdank heb ik twee oren, dus i.p.v stereo hoor ik mono. Daardoor traceer ik geluiden niet altijd goed: vertalen mijn hersens niet goed meer waar geluid vandaan komt. En snap ik inmiddels best waarom “onze lieve heer” ons met twee oren heeft uitgerust. In het oerwoud lijkt ’t me cruciaal om te weten of gevaar van links of rechts komt. Van voor of achter. In het verkeer overigens ook. Maar buiten het oerwoud red ik me nog wel aardig met één oor.
Om spraak te verstaan wend ik mijn hoofd in een rumoerige omgeving al snel met mijn goede oor naar de spreker toe. Hoewel dat zorgt voor extra spanning in mijn nek.

Buurvrouw B. in t Olympisch Kwartier is één van de weinigen die doorheeft hoe belastend dat “slechthorend-zijn” voor me is. Wij frequenteren nogal eens horecagelegenheden in de buurt, terrasjes buiten met straatgeluiden rondom, de geitenboerderij in het bos of een Literaire Salon op de zondagmiddag. En dan zijn er zoveel geluiden om me heen dat ik tekst naast me nauwelijks versta. Daar helpt een gehoorapparaatje niet bij. Die versterkt alle geluiden, niet alleen de spraak.

 “Je ooglid gaat ervan trillen” zei ze laatst, “Van de inspanning die je doet om me te horen“. 

Zij ziet dat, juist omdat ik haar niet altijd privé thuis in een stille omgeving ontmoet. Met strak aangespannen gezicht luister ik aan een bar, op een kunstbeurs en in restaurants om te kunnen converseren. Mijn mono-oor en nek verrichten overwerk.

Vervelend genoeg hoor ik alleen ook geen stilte meer. De beschadigde hersenzenuw zorgt ervoor dat de hersens 24 u per dag een tegengeluid zijn gaan produceren. Een gangbaar fenomeen bij dit soort hersentumoren. Het is een ongenode gast: een snerpend hoge toon als van een tandartsboor of slijptol in een volcontinu bouwbedrijf .

Mij rest niets anders dan op zoek te gaan naar die bewuste stilte in jezelf, waar John Cage ’t al over had. Audiologen, KNO- en bestralingsartsen hebben me niet veel meer te bieden dan yoga, meditatie en ontspanningsoefeningen; “Healingsconcerts” en “stille muziek”.

Ach stilte. Soms “geniet” ik tegenwoordig van het schreeuwen van een buurvrouw of het heien op het Stadionplein. Betonnen muren zijn net zo gehorig als houten vloeren elders in de buurt, weet ik nu. De afgesloten binnentuinen bovendien zijn echoputten; klankkasten als concertpodia, constateerde een wetenschappelijk geschoolde akoestikus in een radioprogramma van Holland DOC waaraan ik meewerkte in 2010.

De akoestikus constateerde dat het hier in de tuin te geïsoleerd en “te stil was“: de stadsgeluiden werden weggezuiverd door het afgesloten huizenblok en de gladde niet-poreuze bakstenen, het glas en het staal zorgen voor ’t afketsen van elke stem en elk geluid.

Als ik iets niet wil horen tegenwoordig, ga ik op mijn goede oor liggen. “Elk nadeel heb z’n voordeel“, om met Cruyff te spreken.

Ooit hoorde ik de buurman niet doodgaan. Omdat hij stilletjes achter zijn bureau het leven liet. Bizar genoeg hoorde ik de politiemannen die binnenkwamen “goedenmiddag” zeggen tegen hem… de buurman zat al 10 dagen in de augustuszon achter zijn bureau voor het raam. Hij was ingedroogd. In zittende houding werd ie in de bodybag via mijn trappenhuis afgevoerd. 

In stilte doodgaan in de stad. Ach, misschien is het wel minder erg dan we denken.

• Over CAGE: http://rosewhitemusic.com/piano/writings/silence-taught-john-cage/
• Een echoput als binnentuin: https://www.facebook.com/notes/156073514433922/